بازی درمانی دیجیتال و کودکان مبتلا به اوتیسم
آیا بازی درمانی دیجیتال می‌تواند به کودکان دارای اوتیسم کمک کند؟
مقدمه
با رشد روزافزون فناوری‌های دیجیتال، ابزارهای نوین درمانی نیز در حال تحول هستند. یکی از این حوزه‌ها، استفاده از بازی‌های دیجیتال برای کمک به کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم (ASD) است. در دهه اخیر، پژوهشگران زیادی به بررسی تأثیر این نوع بازی‌ها بر بهبود عملکردهای شناختی، اجتماعی و هیجانی این کودکان پرداخته‌اند. این مطلب، نگاهی دارد به تازه‌ترین یافته‌ها در این حوزه و نکاتی کاربردی برای والدین و درمانگران.
چرا بازی دیجیتال برای کودکان دارای اوتیسم جذاب است؟
بسیاری از کودکان دارای اوتیسم، تعاملات اجتماعی را چالش‌برانگیز می‌دانند و از محیط‌های پرتحریک دوری می‌کنند. در عوض، آن‌ها اغلب علاقه‌مند به تکنولوژی، صفحه‌نمایش‌ها، نظم تکرارشونده بازی‌ها و ساختارهای قابل پیش‌بینی هستند. این ویژگی‌ها، بازی‌های دیجیتال را به یک بستر بالقوه عالی برای آموزش مهارت‌های اجتماعی و شناختی تبدیل کرده‌اند
تازه‌ترین پژوهش‌ها چه می‌گویند؟
یک مطالعه در سال 2016 توسط "فِلِچر-واتسون" و همکاران نشان داد که بازی‌های دیجیتال با طراحی خاص می‌توانند به افزایش توجه اشتراکی و مهارت‌های اجتماعی اولیه کمک کنند. در این پژوهش، کودکانی با اوتیسم پس از 4 هفته استفاده از یک بازی آموزشی، پیشرفت معناداری در نگاه مشترک و پاسخ به اشاره اجتماعی نشان دادند.
مطالعه‌ای دیگر در سال 2014 توسط "گرینزپان" و همکاران، استفاده از بازی‌های مبتنی بر واقعیت مجازی را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که بازی‌های تعاملی دیجیتال می‌توانند در فضایی ایمن و ساختاریافته، تعاملات اجتماعی را تمرین‌پذیرتر و جذاب‌تر کنند.
چه نوع بازی‌هایی مناسب‌تر هستند؟
تمام بازی‌های دیجیتال برای کودکان دارای اوتیسم مفید نیستند. ویژگی‌های زیر می‌توانند تعیین‌کننده‌ی مؤثر بودن یک بازی باشند:
دارای اهداف آموزشی مشخص (مثلاً آموزش هیجانات یا مهارت‌های گفتاری)
سطوح مختلف دشواری برای تطبیق با سطح عملکردی کودک
بازخورد فوری و قابل درک
استفاده از تصاویر ساده و صوت‌های قابل تحمل برای کودک حساس
امکان بازی دو نفره یا همراه با والد/درمانگر برای تقویت تعامل
چند نمونه از بازی‌های معتبر و تأییدشده:
1- Peppy Pals
آموزش مهارت‌های هیجانی-اجتماعی با سناریوهای ساده و دوستانه
2-Emotion Trainer
تمرین تشخیص و درک احساسات با چهره‌های کارتونی
3- Social Adventures
طراحی شده برای آموزش نوبت‌گیری، احترام و پاسخ اجتماعی مناسب
هشدارهایی که نباید نادیده گرفت:
گرچه بازی‌های دیجیتال می‌توانند مفید باشند، اما اگر بدون راهبرد درمانی و نظارت استفاده شوند، ممکن است باعث انزوای بیشتر، وابستگی به صفحه‌نمایش یا کاهش فعالیت‌های حرکتی و تعاملی طبیعی شوند. به همین دلیل:
زمان بازی باید محدود و مشخص باشد (مثلاً روزی ۲۰–۳۰ دقیقه)
حضور والد یا درمانگر در حین بازی الزامی است، به‌ویژه در مراحل اولیه
از بازی‌هایی با نورهای تند، افکت‌های صوتی شدید یا محتوای تحریک‌کننده پرهیز شود
نتیجه‌گیری
بازی‌های دیجیتال می‌توانند فرصتی ارزشمند برای یادگیری، تمرین و تعامل برای کودکان دارای اوتیسم فراهم کنند. اما این ابزارها باید هوشمندانه، متعادل و با هدایت حرفه‌ای استفاده شوند تا اثربخشی واقعی داشته باشند. تکنولوژی جایگزین رابطه انسانی نمی‌شود، اما می‌تواند مسیرهای یادگیری را هموارتر کند
منابع:
Fletcher-Watson, S., et al. (2016). Can an iPad game teach social interaction to children with autism? Autism, 20(6), 712–723.
Grynszpan, O., et al. (2014). Improving social communication in autism using interactive digital platforms. Frontiers in Psychology, 5, 9.
Parsons, S., & Cobb, S. (2011). State-of-the-art of virtual reality technologies for children on the autism spectrum. European Journal of Special Needs Education, 26(3), 355–366
