اختلالات خواب و کودکان دارای اوتیسم
اختلالات خواب در کودکان دارای اوتیسم؛ چرا اتفاق می‌افتد و چه باید کرد؟
مقدمه
خواب، یکی از پایه‌های رشد مغزی، رفتاری و هیجانی در دوران کودکی است. اما متأسفانه، بسیاری از کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم (ASD) دچار مشکلات مزمن خواب هستند؛ مشکلاتی که نه‌تنها بر سلامت کودک، بلکه بر کل خانواده تأثیر منفی می‌گذارند. مطالعات علمی نشان می‌دهند که بین ۴۰ تا ۸۰ درصد کودکان دارای اوتیسم درجاتی از اختلالات خواب را تجربه می‌کنند.
در این مطلب، دلایل اصلی اختلالات خواب در این گروه، پیامدهای آن، و راهکارهای علمی و قابل اجرا برای کاهش این مشکلات را مرور می‌کنیم.
الگوهای رایج اختلال خواب در اوتیسم
کودکان دارای اوتیسم ممکن است با یکی یا چند مورد از الگوهای زیر مواجه شوند:
مشکل در به‌خواب رفتن (insomnia onset)
بیداری‌های مکرر در طول شب
بیدار شدن زودهنگام بدون توانایی بازگشت به خواب
خواب کم‌عمق یا ناآرام
مقاومت شدید در برابر رفتن به رختخواب
چرا کودکان دارای اوتیسم دچار مشکل خواب می‌شوند؟
پژوهش‌ها دلایل مختلفی برای اختلالات خواب در این گروه شناسایی کرده‌اند، از جمله:
نقص در تنظیم هورمون ملاتونین
ملاتونین هورمونی است که به تنظیم چرخه خواب-بیداری کمک می‌کند. در بسیاری از کودکان دارای اوتیسم، میزان ترشح ملاتونین کاهش یافته یا زمان‌بندی آن به هم ریخته است.
اضطراب و افزایش برانگیختگی
اضطراب شایع در کودکان دارای ASD، به‌ویژه در زمان جدایی از والدین یا ورود به محیط تاریک و ساکت شبانه، می‌تواند مانع به‌خواب رفتن شود.
حساسیت‌های حسی
برخی کودکان به نور، صدا، بافت لباس یا حتی دمای محیط خواب حساسیت دارند و این موضوع مانع آرامش‌شان پیش از خواب می‌شود.
الگوهای رفتاری آموخته‌شده
گاهی کودک در طول زمان یاد گرفته است که تنها با حضور والد یا با انجام یک رفتار خاص (مثلاً تماشای تبلت یا راه رفتن) می‌خوابد، و ترک این الگوها موجب اختلال می‌شود.
پیامدهای بی‌خوابی در کودکان دارای اوتیسم
خواب ناکافی یا ناآرام می‌تواند اثرات عمیقی بر عملکرد کودک داشته باشد:
افزایش تحریک‌پذیری و پرخاشگر
کاهش تمرکز، توجه و عملکرد شناختی
تشدید رفتارهای کلیشه‌ای یا خودآزارانه
کاهش مشارکت در درمان‌های روزانه
افزایش اضطراب و وابستگی به والد
همچنین، خستگی مزمن والدین به دلیل مراقبت شبانه‌روزی از کودک بی‌خواب، می‌تواند منجر به فرسودگی، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی خانواده شود
راهکارهای مؤثر و علمی برای بهبود خواب
1- رعایت بهداشت خواب(Sleep Hygiene)
مجموعه‌ای از عادت‌های سالم قبل از خواب که برای همه کودکان مفید است و برای کودکان دارای اوتیسم
خوابیدن در ساعت مشخص، حتی در تعطیلات
دوری از صفحات نورانی (موبایل، تبلت) حداقل یک ساعت قبل از خواب
ایجاد یک روال آرام و قابل پیش‌بینی پیش از خواب، شامل حمام گرم، کتاب‌خوانی یا ماساژ ملایم
کاهش نور اتاق خواب و حذف صداهای اضافی
استفاده از چراغ خواب کم‌نور در صورت نیاز
2- استفاده از مکمل ملاتونین
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که ملاتونین با دوز کم (معمولاً 1 تا 3 میلی‌گرم) می‌تواند به به‌خواب رفتن کودک کمک کند
توجه: مصرف ملاتونین باید تحت نظر پزشک انجام شود و نباید به‌عنوان راه‌حل بلندمدت استفاده شود
3-درمان‌های رفتاری (CBT برای خواب )
در موارد شدیدتر، درمانگر می‌تواند از مداخلاتی مانند تحلیل رفتار کاربردی (ABA)یا شناخت‌درمانی رفتاری برای تنظیم خواب بهره بگیرد. این روش‌ها کمک می‌کنند عادات ناکارآمد خواب شناسایی و اصلاح شوند.
4- در نظر گرفتن اختلالات همراه
برخی کودکان دارای اتیسم ممکن است دچار صرع شبانه، آپنه خواب یا مشکلات گوارشی باشند که مستقیماً بر کیفیت خواب تأثیر می‌گذارند. در این موارد، ارزیابی تخصصی پزشکی ضروری است.
نتیجه‌گیری
اختلال خواب یکی از چالش‌های شایع اما قابل مداخله در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم است. با آگاهی از دلایل زیربنایی و اجرای رویکردهای علمی، می‌توان کیفیت خواب این کودکان را بهبود بخشید و در نتیجه به افزایش بهره‌وری درمان‌های روزانه و کیفیت زندگی خانواده کمک کرد.
منابع:
Richdale, A. L., & Schreck, K. A. (2009). Sleep problems in autism spectrum disorders: prevalence, nature, and possible biopsychosocial aetiologies. Sleep Medicine Reviews, 13(6), 403–411.
Devnani, P. A., & Hegde, A. U. (2015). Autism and sleep disorders. Journal of Pediatric Neurosciences, 10(4), 304–307.
Cortesi, F., et al. (2012). Sleep disorders in children with autism spectrum disorder: prevalence, impact and management. CNS Drugs, 26(7), 555–567.
Malow, B. A., et al. (2014). Melatonin for sleep in children with autism: a controlled trial examining dose, tolerability, and outcomes. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(2), 341–351.
