مقدمه:
طب روان تنی، اصطلاحی ریشه دار در علوم رفتاری است که قدمت آن به نظریات فروید باز‌میگردد. هنگامی که فروید، در حال درمان یکی از بیماران خود به نام آنا او بود، متوجه شد که احتمالا مسائل روانی آنا، فلج اندام و سایر علائم جسمانی او را توضیح می‌دهد. بنابراین طی تحقیقات گسترده، اصطلاح سایکوسوماتیک (psyche+soma) را برای این علائم برگزید. همانطور که از نام این اختلال بر می آید، ذهن بر بدن اثری قابل توجه می گذارد؛ طوری که زیگموند فروید، به نقش هیجانات در بروز آشفتگی‌های روانی و اختلالات پیکری صحه گذاشت و مدل ارزشمندی از تاثیر روان بر جسم را ارائه داد. فروید، قائل بود همواره پشت پرده هیستری تبدیلی، یک علت روانی نهفته است؛ بنابراین انرژی های روانی، مثل آبهای مسدود شده پشت سد هستند، که تنها از طریق مجاری فیزیولوژیک فرصت تخلیه شدن پیدا می کنند.
به پیروی از فروید، نظریه پردازان متعددی شروع به پیشروی در دریای بی کران اختلالات سایکوسوماتیک کردند و هرکدام به سهم خود نظریات گوناگونی را ارائه کردند:
۱- هولمز و راهه (1975): شدت و تعداد رویدادهای استرس زای اخیر زندگی را با احتمال ابتلا به بیماری مرتبط دانستند.
۲- زیبگینیو لیپوفسکی (1970): بین عوامل بیرونی(بوم شناختی)، درونی(هیجانی)، ژنتیک، پیکری و سرشتی ارتباطی سیستمیک برقرار کرد و این عوامل را برای ایجاد بیماری، موثر دانست.
۳- والتر کانون (1927): بعضی هیجانات و دستگاه عصبی مرکزی در تولید واکنش های فیزیولوژیک تاثیر قابل توجهی دارند.
۴- گئورک گرودک (1910): بیماری های واضح عضوی مثل تب، معانی روانی اولیه دارند. به شکلی که این بیماری ها، بیانگر ابراز تخیلات ناخودآگاه هستند.
۵-کارن هورنای (1939): فرهنگ بر بروز بیماری های روان تنی اثر مهمی دارند. به گونه ای که فرهنگ بر مادر اثرگذار است و همچنین تاثیرات خود را بر کودکی که در تعامل با مادر است، میگذارد.
طبق گزارشات بدست آمده از کتب معتبر علوم رفتاری، با گذر زمان، هم ابتلایی بیماری های روانی و جسمی رو به افزایش است. به عنوان مثال، افراد دارای اختلال افسردگی، برای ابتلا به بیماری شریان کرونر، در معرض خطر بیشتری هستند. یا همانطور که فریدمن در مورد بیماران قلبی اشاره کرد، تیپ شخصیتی A که استرس بیشتری را تحمل می کردند، دچار مشکلات قلبی عروقی بیشتری می شوند .بنابراین همانطور که شرح داده شد، اختلالات سایکوسوماتیک، علاوه بر اینکه نقش پررنگی در نظریات دارند، در درمان و تشخیص بیماری های جسمی که علت روانی دارند نیز مهم هستند.
نمونه هایی از اختلالات سایکوسوماتیک:
- آسم: در تشریح این بیماری، علل متعددی ذکر شده است که علل روانی یکی از آنهاست. افراد هنگام مواجه با استرس و هیجانات فراتر از آستانه تحمل، در تنفس خود دچار مشکل می شوند و درگیر سرفه و خس خس سینه می شوند.
- سردردهای میگرنی: استرس های شدید در تشدید این نوع سر دردها نقش مهمی دارند.
- دیابت نوع دو: یکی‌دیگر از بیماری هایی که ناشی از استرس می باشد، دیابت نوع دو است. بدن در این بیماری، به دلیل افزایش حجم تنش ها، در ترشح هورمون انسولین دچار مشکل شده و فرد مبتلا به دیابت می شود.
- فشارخون: درصد بالایی از افرادی که در طی مدت عمر خود با استرس های شدید دست و پنجه نرم می کنند، معمولا سابقه ابتلا به فشار خون را دارند.
- مشکلات قلبی عروقی: حملات قلبی مثال خوبی از این دسته اختلالات است. افراد دارای تیپ شخصیتی A، در معرض خطر بیشتری برای سکته های قلبی هستند.
- مشکلات گوارشی: اساسا استرس، ما را در حالت جنگ و گریز قرار می دهد و سیستم سمپاتیک ما را فعال می کند. از جمله آثار این اتفاق، افزایش ترشح اسید معده است. با تکرار این چرخه، ساختار بافت معده آسیب پذیر شده و بیماری هایی مثل زخم معده را ایجاد می کند.
نتیجه گیری:
اختلالات روان تنی، شامل دسته ای از آسیب های جسمانی می شود که از روان نشات می گیرند و زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند. نظریه پردازان بسیاری اختلالات سایکوسوماتیک را مورد بررسی قرار داده اند که در اثنای متن به آن پرداختیم. همچنین دریافتیم بیماری هایی نظیر دیابت نوع دو، فشارخون بالا، آسم، سردردهای میگرنی، مشکلات قلبی و عروقی ماحصل استرس های شدید افراد در طی زندگی است؛ شایسته است از تکنیک های مدیتیشن و کنترل استرس برای کسب آرامش بهره مند شویم.
منابع:
- خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک- فصل 13 اختلالات شبه جسمی
- روانشناسی سلامت سارافینو- فصل 4
گرداورنده: دکتر سید علی کلاهدوزان مدیر پژوهشی مرکز تحقیقات علوم رفتاری، مائده امین الرعایا دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی سلامت
